وبلاگ سرگرمی و دانستنی ها
» جاذبه های گردشگری و تاریخی تربت جام خراسان
یکی از دیگر شهرستان های خراسان تربت جام است که این شهرستان از شمال به كوه های شاه نشين و دال و از جنوب به رشته كوه بزد منتهی مي گردد حاشيه شرقی شهرستان تربت جام به رودخانه مرزی هريرود محدود شده و در ميانه دشت جام و رودخانه فصلی جامرود واقع است كه مسير آن از غرب به شرق است و در محل پل خاتون به هريرود می پيوندد. دشت جام به بركت رسوبات جامرود بسيار حاصلخيز و از محصولات عمده آن گندم، جو، چغندر قند، پنبه، زيره، خربزه و هندوانه و تا حدودی محصولات باغی است.
رشته ای از راه تاريخی و معروف ابريشم كه شهر كهن نيشابور را به هرات وصل می كرد از كنار جامرود مي گذشته و زيستگاه ها و مراكز فرهنگی متعددی را به هم ارتباط می دارد كه آثار آن زيستگاه ها اكنون در هيات بناها و تپه های باستانی به جای مانده اند. بر اساس نقشه پهنه بندی خطر زمين لرزه ايران، شهر تربت جام بر روی پهنه با خطر متوسط قرار گرفته است
گويش مردمان تربت جام به پارسی دری شبيه است. اما زبان رایج منطقه، فارسی با لهجه محّلی است. مردم این منطقه بیشتر اهل تسنن می باشند که با وجود مردم شیعه مذهب، شهر جام به عنوان الگوی وحدت شیعه و سنی شناخته شده است.
مردم‌شناسی و فرهنگ
زبان اکثر مردم شهر فارسی است. جمعیت غالب مردم این شهر پیرو مذهب تسنن و باقی تشیع هستند. این شهرستان از شمال به شهرستان سرخس، از غرب به شهرستان‌های فریمان، مشهد و تربت حیدریه، از جنوب به شهرستان تایباد و از شرق به افغانستان و ترکمنستان محدود است.مسیر مشهد – دوغارون از شهر تربت جام می‌گذرد که یکی از مسیرهای ارتباطی مهم از ایران به افغانستان میباشد. اقوام مختلفی در تربت‌جام زندگی می‌کنند که ترکمن‌ها، اعراب، بلوچ‌ها و فارس‌ها از مهم‌ترین آنها هستند.
موسیقی
تربت جام قدمت و پیشینه‌ای طولانی در فرهنگ ایران دارد.دوتار مهم‌ترین و رایج ترین ساز در میان مردم تربت جام است که آن را به مهارت تمام می‌نوازند.
مشهور ترین مقامهای موسیقی تربت جام مقام الله، نوایی، اشترخجو، سبز پری، کبک زری، سرحدی و جمشیدی. از دوتار نوازان برجسته پیشکسوت تربت‌جام میتوان به مرحوم نظر محمد سلیمانی، مرحوم حسین سمندری، مرحوم عبدالله سرور احمدی، مرحوم حسین جوهریان،ذوالفقار عسکریان و اسفندیار تخمکاراشاره کرد. غلام‌علی پورعطایی، نورمحمد درپور،کریم کریمی،حاج مراد علی سالار احمدی،غلامحسین غفاری،عبدالله امینی،عبدالعزیز احمدی،عبدالرئوف برنا، نورمحمد درپوراز خوانندگان معروف و مطرح شهرستان هستند.
موسیقی تربت جام برخاسته از دل آیینها و آداب و رسومی است که هزاران سال قدمت دارد.منظومه خوانی ، شاهد خوانی ، اضحی خوانی ،صلوات خوانی، موسیقی سفر ، لالایی مادران ، موسیقی آموزشی، مناجات ، نعت ،منقبت و فضیلت خوانی از شاخه های موسیقی آوازی در تربت جام است. دوبیتی خوانی نیز در موسیقی تربت جام بسیار رایج است که خود شامل دوبیتی های عاشقانه هجرانی ، حکمی ، عارفانه می شود. نسل امروز نیز در کنار پیشکسوتان به اشاعه فرهنگ ناب موسیقیایی تربت جام می پردازند. حسین دامن پاک،عزیز تنها، غفور محمدزاده ، عبدالله عبدی پیمان غمخوار احمدی برخی از این افرادند.
رقص چوب بازی مردم تربت جام
رقص‌های محلی زیادی در فرهنگ مردم تربت‌جام وجود دارد،
رقص هتن یا هتم: به معنی کرانه‌های کوه یا شیربیشه و نوعی سماع عارفانه است. که در آن افراد دایره‌ای درست می‌کنند و در حال گردش پاهای خود را به زمین می‌کوبند.به تدریج به رقص خود سرعت می‌دهند و در حال چرخیدن دست‌های خود را به هم می‌کوبند و دایره را کوچکتر می‌کنند
هپل بازی: این رقص به این صورت انجام میشود که یک نفر در درون دایره به انجام حرکاتی مشغول میشود و بقیه نیز از او تبعیت می‌کنند.
چوب بازی: این رقص شاید نمونه‌ای از شمشیربازی‌های ایران باستان باشد و در آن دونفر به صورت دایره‌ای میچرخند و دو چوب در دست دارند و نفر اول چوب‌های خود را به چوب‌های نفر دوم می‌زند و هر که چوبش شکسته شود، از دایره بیرون می‌رود.از چوب بازان و هنرمندان رقص محلی تربت‌جام میتوان به فاروق کیانی اشاره کرد.
صنایع دستی
قالی و قالیچه بافی، کرباس‌بافی، پلاس‌بافی، جوال و خورجین بافی، بافتن دستمال و چادرشب و ظروف سفالین تشکیل میدهد. و ساخت ظروف سفالی فقط تعدادی از صنایع دستی این شهر و مردم هنرمند آن هستند. قالی‌های بافته شده در تربت جام حتی به کشورهای دیگر نیز صادر می‌شوند. مردم تربت جام لباس محلی زیبایی نیز دارند. لباس محلی مردان تربت جام از یک مندیل که بر روی یک کلاه قرص قرار می گیرد و بر روی سر گذاشته می شود به علاوه لباسی به نام واسکت یا چل تریزه بر تن و همچنین شلوارهای گشادی که به آنها تنبان نیز گفته میشود، تشکیل شده است.
به علاوه این‌ها کشاورزان ممکن است از یک شال کمر در ناحیه کمر و یک پتک روی ساق پا نیز استفاده کنند. کفش مورد استفاده آنان نیز گالش نام دارد. در مورد پوشش سنتی بانوان تربت جام نیز باید گفت که این پوشش شامل یک چارقد به رنگ سفید و یک دستمال سر به نام «لچک» بر روی سر و یک لباس دوره چین زیبا بر تن است.
شهرستان تربت جام از روزگار کهن صنعت فرش بافی در این شهرستان رواج داشته‌است و جنبه صادراتی دارد. دار قالی‌ها معمولاً در خانه‌ها برپا میشود و کارگاه‌های قالی بافی نیز در این شهرستان به فراوانی وجود دارند. قالی‌ها با طرح قالی مشهد در رنگ‌های لاکی، قرمز دانه و قهوه‌ای نیز به بازار عرضه میشود. آرامگاه شیخ جام، پل خاتون، تپه جهانگیر آباد، تپه سراب، تپه شور قلعه، تپه صدر آباد، تپه طلایی، تپه قشه توت، تپه گرماب، تپه گلارچه، تپه گنج آباد، خواجه حسام، قلعه استای، قلعه زور آباد، قلعه فیض آباد، قلعه گبری، قلعه گوش لاغر، قنقر، کاریز دیوان، گلار صارم و مسجد خواجه عزیزالله مکان‌های دیدنی و تاریخی این منطقه را تشکیل می‌دهند.
خربزه معروف ترین سوغات و ارمغان تربت‌جام است. زعفران را نیز در چند سال اخیر میتوان به یکی دیگر از سوغاتی های تربت جام افزود.
آثار تاریخی و تفریحی
مجموعه مزار و موزه شیخ احمد جام همراه با معماری بسیار زیبا و دیدنی که در درون شهر قرار گرفته است از مهم‌ترین بناهای دیدنی شهر است.کاروانسرا عباس اباد یکی از جاذبه های توریستی تربت جام کهن می باشد که مربوط به دوران شاه عباس صفوی می باشدو همچنین از آرامگاه شاهزاده قاسم انوار در لنگر یکی از روستاهای نزدیک تربت جام نیز میتوان نام برد. علاوه بر این در اطراف تربت جام روستاهای با مناظر طبیعی و خوش آب و هوا وجود دارند که از جمله آنها میتوان از رونج، ابدال آباد، بزد و تیمنک نام برد.
افراد مشهور
شیخ احمد جامی – عارف و صوفی نامی مشهور به شیخ الاسلام و ژنده پیل
شیخ شهاب الدین جامی فرزند شیخ احمد جامی مشهور به حجت الاسلام
عبدالرحمن جامی – عارف و شاعر مشهور قرن نهم و صاحب مثنوی‌های هفت اورنگ و کتاب‌های بهارستان و نفحات الانس
بوسهل زوزنی وزیر و مشاور سلطان محمود غرنوی و مسعود غزنوی و از شخصیت‌های اصلی حاضر در کتاب تاریخ بیهقی
ابوجعفر زامی شاعر و ادیب عهد سامانیان و دربار نوح بن منصور سامانی هم عصر ابن سینا
پوربهای جامی – شاعر و عارف قرن هفتم
ابوعبدالله حسین زوزنی ادیب و نحوی مشهور قرن پنجم و از بزرگان عرصه صرف و نحو و لغت عربی و صاحب کتاب المصادر
شاهزاده قاسم انوار – عارف
ابوالوفای بوزجانی – ریاضی‌دان و منجم قرن چهارم هجری و عضو ارشد رصدخانه بغداد در دوره آل بویه و از پیشروان هندسه کروی و نجوم کروی
شیخ ابوذر بوزجانی زاهد و صوفی عصر محمود غزنوی و هم عصر فردوسی و از پیشگامان شعر عرفانی
امیر تیمور کلالی رییس ایل تیموری و از شخصیت‌های سیاسی اواسط دوره پهلوی تا ملی شدن صنعت نفت
آداب و رسوم
اهالی تربت جام هر کدام آداب خاص خود را دارند که در بین آنها رواج دارد. مراسمی مانند عید فطر و قربان یا عید نوروز در این شهرستان جایگاه ویژه ای دارد.
غذاهای سنتی تربت جام
این غذاها که جزئی از فرهنگ منطقه تربت جام محسوب می شود شامل خلوك، غلور شير، غلور ترش، قروتي، اشكنه قورمه، آش خَلوک است.
موسیقی مقامی و بازی های محلی
تربت جام با وجود 50 مقام از جمله الله مدد، اشترخجو، كبک زری، پلتان از مناطق مهم موسيقی مقامي بوده و بازی های محلی منطقه از جمله گُلّه (تیله) بازی، 9 ریگه از معروفيت و اهميت فرهنگی برخوردار است.
جستجو بر اساس
آرامگاه شیخ ابوذر بوزجاني
در ابتدايی ورودي به محوطه شهر قديم بوزجان در ضلع شمال شرقي و در ميان قبرستان قديمي بر روي تپه اي کم ارتفاع بنای آجری مقبره عالم بزرگ (شيخ ابوذر) بوزجاني واقع شده است
شهر تاریخی بوزجان
بوزجان که امروزه مجموعه ای از تپه های کوچک و بزرگی از آن , محصور در زمینهای زراعی باقی نمانده و به همان نام بوزجان نامیده میشود در حدود 18 کیلومتری مشرق تربت جام قرار دارد
مزار خواجه حسام
در حدود 18 کیلومتری شمال شرقی صالح اباد و 3 کیلومتری پاسگاه مرزی خواجه حسام بقایای یک بنای آجری دیده میشود که به مزار خواجه حسام معروف است
قلعه زور آباد
این بنا واقع در بخش صالح آباد 70 شمال شرقی تربت جام میباشد . ورودی قلعه از سمت جنوب و از میان دو برج استوانه ای به درون راه می یابد این قلعه دارای سه حیاط میباشد .
قلعه کاریز دیوان
این قلعه در فاصله 2 کیلومتری جنوب صالح آباد و بر فراز یک ارتفاع طبیعی قرار دارد بقایای برج و باروی خشت و گلی قلعه حاکی از این است
پاسگاه جنت آباد
اين اثر بصورت بنائی پنج ضلعی است كه در چهار گوشه آن برجهای پنج ضلعی و در يك گوشه آن برج مدوری قرار دارد
رباط سمنگان
از جمله کاروانسراهای سرپوشيده اي است که بر کنار راه قديم سنگ بست قرار داشته و اکنون در ميانه روستاي سمنگان به فاصله 54 کيلومتری شمال شهر تربت جام واقع است
حسينيه رحمت آباد
اين بنا در ضلع غربي روستاي رحمت آباد ( 12 كيلومتري تربت جام ) مقابل خانه قديمي آقای لايق واقع شده است و مشتمل بر ورودی ، كفش كن و فضاي داخلی است كه بصورت طاق تويزه هايی با پايه های قطور اجرا گرديده است
قلعه محمود آباد
این قلعه بزرگترین قلعه در محدوده شهرستان تربت جام بوده و در مرکز روستا واقع شده است، این قلعه دارای 12 برج بوده که تعداد کمی از آنها باقی مانده است
شهر خرگرد
مجموعه ابنیه درهم ریخته و پراکنده این محوه که در فاصله 27 کیلومتری شمال غربی تربت جام و در جنوب جامرود قرار دارد , حکایت از رونق و آبادانی آن در سده های گذشته مینماید .
آب انبار لنگر
برکه لنگر که بر آن بنایی آجری برپاست فضایی است با پلان مستطیل شکل و گنبدی دورچین به صورت شلجمی (حجمی شبیه شلغم، از انواع گنبدهای پیازی و تیزه دار، فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران ) که فضای
آرامگاه شاه قاسم انوار
در ضلع روستای لنگر به فاصله حدود 25 کيلومتری شمال غربي تربت جام ابنيه با ارزشی قرار دارد که آرامگاه قاسم انوار ، بنايی آجری بر فراز برکه لنگر (آب انبار) و تپه لنگر ازآن جمله اند
حمام بزد
اين بنا در داخل روستا و جنب حسينيه جديد التاسيس قرار گرفته است . اين حمام زير زمينی با مصالح آجر و ملات ساروج ساخته شده است و دارای فضاهای مختلفی است
سقاوه نور
این چشمه در فاصله حدود 200 متری جنوب مسجد نور از دامنه کوه نور میجوشد و داخل یک حوض مربع شکل می ریزد که فعلاً با ملات سیمان بدنه اش صاف شده است
مسجد خانه نور
در حدود 3 کيلومتری جنوب روستای (بزد) مسجد کوچکی با ديوارهای سنگی و گلی مشاهده مي شود که به (مسجد خانه نور) شهرت دارد
بنای مسجد میرغیاث الدین بزد
منطقه کوهستانی بزد در 18 کیلومتری جنوب تربت جام واقع شده است و دارای چشمه های جوشان و دامنه های سر سبز آرامگاه میرغیاث الدین و بافت زیبا و کهن روستای بزد میباشد
مسجد جامع علوی
در مرکز شهر و در ابتدای خیابان میرقوام الدین مسجدی وجود دارد که بنام مسجد جامع علوی معروف است
مسجد فخرالمدارس
بنای تاریخی فخرالمدارس در ضلع غربی خیابان جامی واقع است و از جمله دانه های با ارزش در بافت شهری است که در ارتباط با مسجد جامع مزار و سایر ابنیه با ارزش تشکیل بافت تاریخی شهر را میدهد
آرامگاه میرقوام الدین
این بنا دارای 3 فضای مجزا میباشد ،یک فضای اصلی شامل محل قبر و کتیبه دور تا دور چپره گنبده و فضای دیگر در ضلع شمالی فضای اصلی که بوسیله ورودی به هم مربوط میشده اند
حمام عزت
بنای تاريخی حمام عزت در خيابان كشتارگاه و در نزديكی دو اثر تاريخيی مسجد جامع علوی و بنای مير قوام الدين قرار دارد . اين بنا شامل دو بخش حمام عمومی مردانه و زنانه می باشد
نکته نهایی
تربت جام از دیرباز از نظر تاریخی، فرهنگی و بازرگانی اهیمت زیادی داشته است. این شهر در زمان حکومت صفوی از نظر نظامی نیز اهمیت فراوانی پیدا کرد هرچند در اواخر دوره صفویه مورد حمله افغان‌ها و اوزبک‌ها قرار گرفت ولی با درایت «نادر قلی افشار» همچون سایر شهرهای شرقی ایران از دست یورش برندگان آزاد شد.این شهر در زمان حکومت قاجاریه نیز روزهای بسیار دشواری را سپری نمود
تربت‌جام میزبان طیف گوناگونی از اقوام مردم است که مهم‌ترین آنها فارس‌ها، ترکمن‌ها، اعراب و بلوچ‌ها هستند ولی زبان غالب مردم این شهر فارسی است.
یکی از مهم ترین نمودهای فرهنگی تربت جام، موسیقی آن است که از قدمت بسیار زیادی برخوردار است. از میان تمام سازها، ساز «دوتار» رایج‌ترین ساز در میان مردمان تربت جام است و آنها مهارت خوبی در نواختن این ساز دارند. موسیقی این شهر ریشه در آداب و رسوم کهن آن دارد. موسیقی آوازی تربت جام دارای شاخه‌هایی همچون «منظومه خوانی»، «صلوات خوانی»، «دوبیتی خوانی» و موارد بسیار دیگر است.
آثار تاریخی شهر تربت جام میتوان به آرامگاه شیخ احمد جامی»در شمال غرب تربت جام، «آرامگاه شاه قاسم انوار» از صوفیان بزرگ، «سنگ قبر صدوقی»، مسجد زیرزمینی، مدرسه امیر شاه ملک، «گنبد فیروزشاهی»، «مسجد کرمانی» از زیباترین مساجد قرن هشتم هجری، «مسجد عتیق»، «برج علی آباد»، «مسجد جامع نو»، «رباط سمنگان» و «رباط جام» اشاره کرد
