» گردشگری مجتمع تاریخی گنجعلی خان

مجتمع گنجعلی خان مجموعه ای از بناهای دوره صفویه است که در مرکز قدیمی شهر کرمان ایران واقع شده است. مجتمع تاریخی گنجعلی خان با داشتن سازه های زیبا و تزئینات زیبا و آدمک های مومی پوشیده از لباس های بومی ، سنت ها ، فرهنگ و زندگی روزمره در ایران را در دوران سلسله صفوی بیرون می کشد .

این مجتمع واقع در کرمان ، جنوب ایران ، از یک مدرسه ، مسجد ، کاروانسرا ، حمام ، یک مخزن آب و بازار هزارتوی تشکیل شده است که همگی در یک میدان بزرگ عمومی قرار دارند .

این مجتمع با مساحت 11000 متر مربع ، به دستور گنجعلی خان که در اواخر قرن شانزدهم تا اوایل قرن هفدهم میلادی تحت سلطنت شاه عباس اول صفوی تحت مدیریت کرمان و برخی مناطق همسایه اداره می شد ساخته شده است .

با ورودی در گوشه شمال شرقی میدان ، مسجد هرچند به اندازه کوچک از کاشی کاری های زیبا و نقوش برجسته ای برخوردار است. دارای گنبد داخلی و پنجره های لانه زنبوری است .

این حمام در موزه ای مانند مردم شناسی قرار گرفته است که در آن آدمک های مومی کار یک حمام سنتی را به نمایش می گذارند. همچنین یک مورد صفحه نمایش وسایل لباسشویی آنتیک وجود دارد .

این بازار با گچ کاری های نفیس و نقاشی های دیواری تزئین شده است که به خوبی حفظ شده اگرچه قدمتی تقریبا 400 ساله دارند .

کاروانسراها بر اساس نوع شناسی چهار ایوانی بنا شده است و اتاقهای مهمان در اطراف حیاط ساخته شده اند. شاه عباس اول (1671 - 1571) به ساخت شبکه ای از کاروانسرا ها در سراسر ایران در دوره دیرینه صفوی معروف است .

گنجعلی خان یکی از زیباترین آثار دوران صفوی است که به یادگار مانده است. میدانی در وسط بافت قدیم کرمان،در اطراف آن بازار، حمام،کاروانسرا، آب انبار و مسجد و ضرابخانه قرار گرفته،و در یک طرف میدان حجره های تجاری،و در سه طرف دیگر آن بازار بزرگ کرمان که می توان گفت طولانی ترین راسته بازار در ایران است.این میدان هم به لحاظ معماری بی‌شباهت به میدان نقش جهان اصفهان و میدان امیرچخماق یزد نیست. هر قسمت این بازار زمان یکی از فرمانروایان حکومتی ساخته شده به همین خاطر گذر 600 سال تاریخ با قدم زدن در آن مشاهده خواهید کرد.

حمام هم یکی دیگر از بناهای مجموعه گنجعلی خان است که تماشایش را به هیچ عنوان نباید از دست دهید. در سردر حمام به گچ بری ها و نقاشی های زیبایی برمی خورید که تعدادی از آن ها در زمان صفویه و تعدادی هم در زمان قاجاریه طراحی شده اند. در طراحی نقاشی ها از موضوعاتی مثل شکار پادشاهان، کاوران شترها، خسرو شیرین استفاده شده است. در پایین نقاشی ها کتیبه ای از جنس مرمر سبز به چشم می خورد که گزیده ای از اشعار با خط خوش نستعلیق بر روی آن ها نقش بسته است. یکی از زیباترین بخش های این حمام رختکن آن است که هر چند در نگاه اول فضایی یکپارچه است اما در گوشه و کنار آن تودرتوهای خلوتی را می بنید که مخصوص استراحت و عبادت بوده اند. رختکن با زیراندازها و تن خشک کن ها جذابیت خاصی پیدا کرده که ساعت ها تماشا را می طلبد. این مسجد امروز به موزه مردم شناسی تبدیل شده و با وجود مجسمه هایی از انسان در جای جای آن ظاهری واقعی به خود گرفته است و کاملا حال و هوای حمام های قدیمی و سنتی را دارد.

کاروانسرا که در مقاطعی از زمان مدرسه بوده است، ساختمانی دو طبقه با حیاطی با صفا و تزیینات بنا از آجر و کاشی است، وجه تمایز این بنا نسبت به دیگر بناهای صفوی ظرافت در نقوش و تنوع آنها می‌باشد، که شامل نقش های انسانی و حیوانی و گیاهی و نقوش هندسی متفاوت و الهام از هنر شرق و غرب می‌باشد.اکثر کاشی کاری‌های کاروانسرا معرق کاری در کنار آجرکاری است، و برجسته ترین تزیین این بنا کتیبه خط ثلث با امضای رضا عباسی نقاش و خطاط مشهور دوران صفوی است.این مکان در حال حاضر به دانشگاه هنر کرمان تغییر کابری داده است

آب انبار در ضلع غربی میدان با تزیینات کاشی کاری دوران صفوی که کاربری آن در آن زمان شربتخانه بوده و همچنین تامین کنننده آب شُرب شهر و کسبه بازار بوده است، که به دستور علیمردان خان پسر گنجعلی خان معماری استاد عبدالله احداث شده است.

سپس برای دیدن ضرابخانه به ضلع شمالی میدان میرویم،ضرابخانه که امروزه به موزه سکه تبدیل شده است،معماری بسیار زیبایی دارد، دیوارهایی که با آجر منقش شده و گج‌بری شده،حوضی مربع که درست در موزه قرار دارد نور پردازی چشم نوازی می شود توسط گنبد بلند سقف و عمارت کلاه فرنگی که روی آن قرار دارد.دیدن این موزه خالی از لطف نیست.

در ضلع شمال شرقی میدان، مسجد کوچک گنجعلی خان با هنرو معماری و شکوه زیباییش خودنمایی می کند، به بازدید این مسجد می‌رویم. محمد معمار یزدی معمار این مسجد بود، وی برای اینکه نشان دهد همیشه در قالب بزرگ نباید زیبایی ها را به تصویر کشید و می شود در قالب یک مجموعه کوچک هم زیبایی ها را ترسیم و به تاریخ عرضه کرد این مسجد را با این وسعت کوچک بنا کرد.از ایوان مسجد وارد راهرویی باریک می شویم، در بَدو ورود از این راهروی تنگ، باور این زیبایی شاید برای ما غیر قابل تصور باشد، اما وقتی به شبستان می رسیم، دیدن گنبدی با 12 نورگیر و فضایی بسیار روشن داخل مسجد و تزیینات دیوارها و گچ بری ها و مقرنس کاری و محرابی با لوح ممرین و طرح گلدانی که روی آن حک شده، این فرضیه محمد معار را تصدیق می کند که می شود دنیایی از معماری و شکوه و زیبایی را در فضایی به مساحت 27 در 25 ؛یعنی فضایی 5 متر و 45 سانتی متر در 5 متر، به رخ کشید.

گنجعلی خان، سرداری بود از طایفه کرد زیک. این طایفه را برخی از مورخان از خاندان‌های اصیل ایرانی بازمانده از دوران اشکانیان می‌دانند. نیاکان گنجعلیخان، نظامی بودند و در ارتش صفویان خدمت می‌کردند. گنجعلیخان نیز به سنت خانواده از نوجوانی به خدمت پادشاهان صفوی پیوست. در زمان سلطنت صفویان، شهر هرات که در مرزهای شرقی امپراطوری صفوی قرار داشت، از اهمیت بسیاری برخوردار بود. بنابراین حکومت آن را به شاهزاده‌ای که معمولاً مقام ولیعهدی داشت،

واگذار می‌کرد. شهر هرات، در سال‌های پایانی حکومت شاه طهماسب، اقامتگاه فرزند او محمد میرزا بود. با مرگ شاه طهماسب در 984 هجری قمری، سلطنت صفوی، پس از کش و قوسی خونبار در درون دربار و خاندان صفوی، در اختیار پسر ارشد او اسماعیل دوم قرار گرفت. اسماعیل دوم که سال‌های طولانی اسارت در زندان پدر، او را نسبت به نزدیکان پدر و سایر اعضای خانواده‌، سخت بدبین کرده بود، با شعار «خیمه‌های شاهی را با ریسمان‌های قدیمی نمی‌توان برپا داشت» دستور داد تا تمام شاهزادگان دیگر از جمله محمد میرزا و فرزندان او را به قتل برسانند. محمدمیرزا، البته چندی پیش از آغاز سلطنت برادرش، از هرات خارج شده بود اما فرزند خردسال او، عباس میرزا در هرات بود.گنجعلی خان، سرداری بود از طایفه کرد زیک. این طایفه را برخی از مورخان از خاندان‌های اصیل ایرانی بازمانده از دوران اشکانیان می‌دانند.

نیاکان گنجعلی خان، نظامی بودند و در ارتش صفویان خدمت می‌کردند. گنجعلی خان نیز به سنت خانواده از نوجوانی به خدمت پادشاهان صفوی پیوست. در زمان سلطنت صفویان، شهر هرات که در مرزهای شرقی امپراطوری صفوی قرار داشت، از اهمیت بسیاری برخوردار بود. بنابراین حکومت آن را به شاهزاده‌ای که معمولاً مقام ولیعهدی داشت، واگذار می‌کرد. شهر هرات، در سال‌های پایانی حکومت شاه طهماسب، اقامتگاه فرزند او محمد میرزا بود. با مرگ شاه طهماسب در 984 هجری قمری، سلطنت صفوی، پس از کش و قوسی خونبار در درون دربار و خاندان صفوی، در اختیار پسر ارشد او اسماعیل دوم قرار گرفت. اسماعیل دوم که سال‌های طولانی اسارت در زندان پدر، او را نسبت به نزدیکان پدر و سایر اعضای خانواده‌، سخت بدبین کرده بود، با شعار «خیمه‌های شاهی را با ریسمان‌های قدیمی نمی‌توان برپا داشت» دستور داد تا تمام شاهزادگان دیگر از جمله محمد میرزا و فرزندان او را به قتل برسانند. محمدمیرزا، البته چندی پیش از آغاز سلطنت برادرش، از هرات خارج شده بود اما فرزند خردسال او، عباس میرزا در هرات بود

تگ ها : مجتمع گنجعلی خان آثار باستانی ایران تاریخ باستان شناسی باغ موزه حمام و موزه مردم شتاسی کاروانسرای قدیمی ضرابخانه کاشیکاری

۰ نظر / ۵۷۷ بازدید