این شهر شگفت انگیز کویری است که یک مقصد مهم گردشگری در خراسان جنوبی است،شهرستان طبس استان خراسان جنوبی در ایران است.این شهرستان دارای سه شهر است: طبس ، دایوک و عشق آباد.طبس سابقاً گلشن یا گلشن مرکز شهرستان طبس در مرکز ایران ، 950 کیلومتری جنوب شرقی تهران و شهری که در قلب کویر مرکزی ایران و بخشی از استان خراسان جنوبی واقع شده است به دلیل داشتن دره های حیرت انگیز ، برنج معروف است
طبس یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است که در سال 1357 زلزله بزرگی داشت که بیشتر مناطق شهر را ویران کرد.یکی از دورافتاده ترین مکان های ایران که توسط بسیاری از گردشگران بین المللی کشف نشده است طبس است.
نخستین شهر پهناور ایران است که بیشتر مورخان قدمت آن را به دوره هخامنشیان نسبت میدهند. البته با وجود مستندات که نشان از مربوط بودن آن به دوره پیش از اسلام و دوره ساسانی است (از زمان بازماندگان سامانیان تا دوره صفوی و ازبک ها این شهرستان مورد حمله و تاخ و تاز اقوام مختلف و طوایف گوناگون قرار گرفته است)، باستانشناسان تاکنون موفق به شناسایی هیچ اثری متعلق به این دوره در شهر طبس نشدهاند.
این شهر در منطقهای با آب و هوای بیابانی واقع شده است. در شرق شهر طبس رشتهکوه بلندی به نام رشته کوه شتری قرار گرفته که ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل میدهد. معادن غنی ذغال سنگ این شهرستان حاکی از وجود جنگلهای انبوه و دریاچههای بزرگ در گذشتههای دور در این منطقه میباشد. این معادن، طبس را در ردیف یکی از غنیترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی قرار داده است.
شهرستان طبس علیرغم کویری بودن بیشتر وسعتش، بزرگترین پناهگاه حیاتوحش ایران را در خود جای داده است. پناهگاه حیاتوحش نایبندان مکانی تقریباً غیرقابلدسترس در مرکز دشت کویر است که قرارگیری دو کوه نسبتاً بلند در آن باعث شده آب مورد نیاز حیاتوحش منطقه تأمین شود. نایبندان زیستگاه بعضی از گونههای کمیاب و نادر ایران است.
این پناهگاه که طیف وسیعی از گونههای فلات مرکزی ایران را در خود جای داده است اکنون زیستگاه مناسبی برای یوزپلنگ ایرانی است که سالها به نظر میآمد این گونه منقرض شده است، اکنون مکان امنی برای افزایش جمعیت یوزپلنگ ایرانی بهدوراز دسترس شکارچیان است. طبق گزارشات، ردپای پلنگ نیز در این پناهگاه دیده شده است. همچنین سه گونهی نادر دیگر ازجمله کفتارهای راهراه، شاه روباه و نوعی آهو با نام جبیر در پناهگاه حیاتوحش نایبندان وجود دارند.
ردم بومی طبس واژهی کال را به معنی دره بکار میبرند. کال جنی به معنای «درّهی جنها» است. برای اینکه دلیل نامگذاری این دره را بفهمید کافی است از آن دیدن کنید، با اولین نگاه دلیل نامگذاری آن را خواهید فهمید. این دره مکانی دلگیر و ترسناک است. تعجب خواهید کرد وقتی بدانید که در گذشته انسانهایی در آنجا سکونت داشتهاند!
در گذشتههای دور فرسایش حاصل از عبور رودخانهای خروشان زمین را به عمق 50 متر حفر کرده و این ویژگی زمینشناسی منحصربهفرد را پدید آورده است. درهای که برخلاف اطرافش که بیابان بوده و در طول سال چشم انتظار قطرهای آب است، پر از آب و آبشارهای زیباست. فرسایش زمین در طول سالیان دراز باعث به وجود آمدن راهروهای باریک شده که دو طرف آن سنگهای رسوبی مرتفعی در بر گرفته است. اگر به آنجا سفر کنید در ابتدای دره چاههایی را میبینید که در دل سنگ کنده شدهاند.
کال اصطلاحی است که به دره یا مسیر ایجاد شده توسط سیلاب ها و جریان آب اطلاق می شود. دره ای مرموز و خوف انگیز که گویی نسخه ای بی بدیل از گرند کانیون آمریکاست. شاید تا قبل از اینکه منظره ی کال جنی مقابل چشمانمان قرار بگیرد حتی تصور دره ای چنین زیبا و پر آب در پهنه ی این کویر تشنه کمی دشوار و دور از باور باشد.
با ورود به دره هر چه پیشتر می رویم نقوش و برجستگی های دیواره ی دره از یک سو و صداهای وهم انگیزی که در اثر وزش باد در دره می پیچد از سوی دیگر ما را به حقیقت نام کال جنی نزدیکتر می کند، نقوشی که در اثر هزاران سال فرسایش و سیلاب ها پدید آمده اند اما شاید به این دلیل که پیشینیان از علت طبیعی این سازه ها و اشکال فرسایشی آن اطلاعی نداشته اند ساختن آن را به جن ها نسبت داده اند.
باغ گلشن طبس
این باغ زیبا و سرسبز در دل کویر ایران و در انتهای بلوار گلشن شهر طبس قرار گرفته و بنای آن مربوط به دوران حکومت افشاریه است. عاملی که سبب خاص شدن این باغ شده قدمتش نیست بلکه معماری و ساختار آن است. باغ گلشن طبس از نمونههای شاخص باغ ایرانی است و نمونه خوبی از معماری، هنر و طراحی ایرانی بشمار میرود. این باغ در بیشتر سایتهای گردشگری معتبر جهان به گردشگران معرفی شده و شهرتی جهانی یافته است، وجود باغی اینچنین سرسبز و زیبا در کویری داغ و خشک نشاندهنده طراحی استادانه طراحان ایرانی است.
در وسط این باغ نهری جاری است که آب آن به هم پیوستن چند رشته قنات در اطراف شهر طبس تأمین میشود. در گذشته نیز آب این قناتها ابتدا به باغ گلشن میرسید و سپس در بقیه قسمتهای شهر جاری میشد که این مسئله خود نشاندهنده دقت در مکان قرارگیری باغ در بالا دست شهر است که مانند دروازهای برای ورود آب به شهری تشنه و کویری است.
باغ گلشن طبس امروزه از باغ گلشن طبس میان دو کویر بزرگ ایران، یعنی کویر لوت و دشت کویر، قرار گرفته است. این باغ یکی از زیباترین باغهای ایرانی است که در دوره زندیه ساخته شده. وسعت باغ در حدود 7 هکتار است و میان آن حوض بزرگی با سه فواره سنگی قرار دارد. آب این فوارهها از چاههای جهنده تامین میشود و با شیوه معماری خاصی که دارند برای کار کردن نیازی به برق ندارند و با فشار آبی که از چاه خارج میشود کار میکنند.
این چاهها بهصورتی حفر میشوند که در پستی و بلندی زمین قرار دارند و فشار آبهای زیرزمینی باعث خروج آب از فوارهها میشود. نخلها قدیمیترین درختان این باغ هستند ودر کنار آنها درختان انار و مرکبات خودنمایی میکنند. باغ گلشن در سال 1355 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
ترجمه: شیرین میرکرمی مجله ارم بلاگ