» جشنواره آتش در ایران|چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری یک جشن باستانی در غروب آفتاب آخرین سه‌ شنبه سال و یکی از محبوب ترین جشن ها در بین ایرانیان است. بوته ها و هیزم در خیابان ها و پشت بام ها جمع شده اند و جشن با شروع آتش آغاز می شود. مردم در کنار آتش جمع می شوند و عنصر اصلی جشن چهارشنبه سوری آتش است و در زمان برپایی این جشن نردم دور آتش حلقه می زنند، از روی آن می پرند و غم ها و مشکلاتشان را به آتش می سپارند.

جشن کهن در حال از دست دادن شکل سنتی اش است. چهار آیین اصلی چهار شنبه سوری عبارت اند از افروختن آتش، قاشق زنی، فال گوشی و گره گشایی و آجیل مشکل گشا که هر یک اصول و روش اجرایی خاص خودشان را دارند. افروختن آتش عنصر بنیادین و اصلی آیین چهارشنبه سوری است.

در این جشن در سراسر ایران سه کپه آتش به نشانه سه پند بزرگ ایرانیان باستان یعنی پندار نیک، کردار نیک و گفتار نیک یا هفت کپه آتش به نشانه هفت امشاسپندان) بر پا می شود و مردم از روی آن ها می پرند.

رسم دوم چهارشنبه سوری، قاشق زنی است ، در زند اوستا آمده است که در پنج روز آخر سال تا پنج روز اول فروردین ماه، ارواح از دوزخ رها می شوند و در اصل قاشق زنی، استفاده ارواح از زبان بدنی به جای زبان گفتار است. فال گوشی و گره گشایی، یکی دیگر از رسم های چهار شنبه سوری است که در آن دختران جوان نیت کرده و سپس پشت یک دیواری می ایستند و به صحبت های رهگذران گوش می دهند، سپس با تفسیر این سخن ها، مثل یک فال پاسخ نیت خود را پیدا می کنند. گفتنی است که امروزه این رسم قدیمی و کهن کاملا منسوخ شده و دیگر کسی آن را انجام نمی دهد. آخرین آیین چهارشنبه سوری، خوردن آجیل مشکل گشا است.

اعتقاد این است که چهارشنبه سوری یک جشن زرتشتی است ، که کاملاً درست نیست. روشی که مردم امروز از آن تجلیل می کنند پس از حمله اعراب بسیار تغییر کرده است. ایرانیان در اصل پیروان زرتشت بودند و معتقد بودند آب ، آتش ، خاک و هوا مقدس است زیرا این چهار عنصر اصلی طبیعت هستند. در میان این چهار ، آتش بیشترین نعمت را در خود دارد زیرا در حال پاک شدن است و هرگز آلوده نمی شود. از آنجا که آتش زرتشتیان بسیار مورد احترام است ، آنها هرگز در خیابان ها آتش نمی زنند و از روی آن نمی پرنند.

در این شب بسیاری از سنت های مختلف در شهرهای مختلف ایران دنبال می شود. پریدن از روی آتش و خرید مخلوط خاصی از آجیل های شیرین و ترش تقریباً در هر شهر ایران انجام می شود. اعتقاد بر این است که خوردن این آجیل ها در چهارشنبه سوری باعث می شود آرزوی شما محقق شود. چهارشنبه سوری در ایران به معنای سلامتی یا بلوغ , سمبل سلامتی ، تزکیه ، نور و پاکیزگی برای ایرانی است.چهار شنبه به معنای چهارشنبه و سوری به معنی "قرمز" و "جشن" است.

جشنواره چهارشنبه سوری مملو از آداب و رسوم و آیین های خاص است ، به خصوص پریدن از روی آتش. آتش بازی و آتش سوزی به طور سنتی چهارشنبه آخر سال پارسی را نشان می دهد.

با غروب خورشید ، مردم آتش می زنند و دور هم جمع می شوند تا بر فراز آنها بپرند. با انجام این کار ، آنها آواز می خوانند "سرخی تو از من زردی من از تو به این معنی که رنگ من زرد رنگ تو است ، رنگ قرمز تو مال من است. به آنها انرژی و گرما بدهید.

در اصفهان پرش از روی آتش ، انداختن کوزه از پشت بام و استراق سمع توسط دختران از رسم معمول در شب چهارشنبه سوری است. این عقیده وجود دارد که اگر فردی وضعیت ناگواری را تجربه کرده است ، باید گوشه ای از دستمال یا هر قطعه دیگر پارچه را ببندد و در راه بایستد.

مردم در شیراز معتقدند که اگر در قنات (سیستم آب سنتی) که از مقبره سعدی سرچشمه می گیرد در آستانه چهارشنبه گذشته سال که آنها در سال آینده مریض نخواهند شد ، غسل کنند. دختران جوان برای دعا برای آینده سعادتمند و یک ازدواج خوب به حرم مطهر شاهچراغ می روند. استراق سمع توسط دختران شیرازی نیز انجام می شود. البته خواندن حافظ در آخرین سه شنبه شب سال عرفی است که توسط مردم شیرازی فراموش نمی شود. هر جشن بهانه ای است برای ادای احترام به این شاعر بزرگ ایرانی.

یکی از سنت های جالب انجام شده در تبریز این است که صبح چهارشنبه اعضای خانواده برای یک سال سالم سالم سه تا هفت بار از چشمه ها می پرند و نهرها را پر می کنند. در این شهر مردم عصر سه شنبه از روی آتش می پرند و دختران نیز با استراحت در محله می روند. همسران یک آینه جدید ، یک شانه و یک جارو می خرند. برخی افراد بر این باورند که در سال نو آبها نیز تجدید می شوند ، بنابراین همه شیشه های قدیمی را می شکنند و ظروف جدیدی را با آب جدید پر می کنند تا آن را در اتاق های خود می پاشیدند.

رشته پلو

در شب چهارشنبه سوری با پخت رشته پلو که اعتقاد براین بود درست کردن رشته پلو رشته کار در سال جدید به دستمان می آید . یکی دیگر از سنتهای زیبای چهارشنبه سوری است و این پلو با رشته بو داده به همره خرما و کشمش با برنج تهیه میشود.

فالگوشی

طبق این رسم قدیمی، در زمان برپایی جشن چهارشنبه سوری دختران جوان نیت می کردند و پس از آن پشت دری می ایستادند و سخنان افراد خانه را گوش می کردند و به تعبیر نیت خود بر اساس سخنان اهالی خانه می پرداختند.

شال اندازی

هم یکی دیگر از آداب و رسوم چهارشنبه سوری است که در بیشتر روستاها و شهرها رواج داشته است و تاکنون نیز در شهرها و روستاهای همدان، زنجان و برخی نقاط دیگر اجرا می‌شود.

در این رسم جوانان با گره زدن چندین دستمال حریر و ابریشمی طنابی رنگین و بلند می‌سازند، از راه پلکان خانه‌ها یا از روی دیوار به پشت بام می‌روند، آن را از روزنه دودکش وارد منزل می‌کنند و خودشان سر دیگرش را در بالای بام به دست می‌گیرند. بعد با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه خودشان می‌سازند.

صاحبخانه‌ها که منتظر چنین چیزی هستند، به محض مشاهده طناب رنگین، چیزی را که قبلاً آماده کرده بودند در گوشه شال می‌ریزند و گره می‌زنند. بعد از این، با یک تکان ملایم طرف مقابل را آگاه می‌کنند که هدیه سوری‌شان حاضر است. آنگاه شال‌انداز شال را بالا می‌کشد.

چیزی که صاحباخانه در شال ریخته است هم هدیه چهارشنبه سوری است و هم فال. اگر هدیه نان باشد نشانه نعمت و اگر شیرینی باشد نشانه شیرین کامی و شادمانی است. انار نشانه کثرت اولاد در آینده، گردو نشان طول عمر، بادام و فندق نشانه استقامت و بردباری در برابر دشواری‌ها، کشمش نشانه پرآبی و پربارانی سال نو و سکه نقره نشانه سپید بختی است.

آجیل مشکل‌گشا

در گذشته پس از پایان آتش‌افروزی، اهل خانه دور هم جمع می‌شدند و آخرین ذخیرۀ دانه‌های نباتی را روی آتش با نمک بو می‌دادند و می‌خوردند. این دانه‌ها ممکن بود تخمه هندوانه، گندم، فندق، تخمه کدو، پسته، تخمه خربزه، بادام، نخود و شاهدانه باشند.

اعتقادشان بر این بود که هر کس از این معجون بخورد در قیاس با دیگران خلق‌و‌خوی مهربان‌تری می‌یابد و کینه و حسد از وی دور می‌شود و یا به عباراتی دیگر در زمانی که آتش بر افروخته می شد، اقوام و دوستان با به دور هم، آجیل مشگل گشا می خوردند و بر این باور بوده اند کسی که این آجیل را در آن زمان می خورد با دیگران مهربان تر شده و از خیانت دوری می کنند. آجیل مشکل گشا همان دانه های نباتی متبرک شده به نمک هستند.

قاشق‌زنی

جوان‌ها دختر و پسر، تکه پارچه‌ای روی خودشان می‌کشند تا شناخته نشوند و به خانه اقوام و همسایگان می‌روند. صاحبخانه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها می‌خورد متوجه می‌شود و به کاسه‌های آن‌ها آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریزد.

کوزه‌ شکنی

در شهرها کوزه‌ها را پس از پریدن از روی آتش می‌شکنند، پریدن از روی آتش باعث انتقال بدیُمنی اهالی خانه به داخل کوزه می‌شود و شکستن‌شان بدیمنی را از بین می‌برد.در این شب مردم قدیم کوزه های سفالی خود را به بالای بام خانه می بردند و به پایین پرتشان می کرده اند و پس از آن که کوزه های می شکستند، کوزه هایی نو را جایگزین آنها می کردند. آنها معتقد بودند تمام باد ها و قضاهای بد در کوزه متراکم می شوند و با این کار، بلاها رفع می شده است

در خراسان، قبل از شکستن کوزه، مقداری زغال، نمک، و سکه در آن قرار می‌دادند و بعد هر عضو خانواده با گرداندن کوزه به دور سر خویش، هرگونه بدیمنی و حادثه بد را به کوزه منتقل می‌کرد. در آخر کوزه از بالای پشت‌بام به کوچه می‌انداختند.در شرق و جنوب‌ شرق بجای کوزه‌های نو، کوزه‌های بدون استفاده را انتخاب می‌کردند. این رسم ریشه در نکته‌ بهداشتی داشته باشد. ظروف سفالین بی‌لعاب هستند، زود کثیف و آلوده می‌شوند و نمی‌شود آنها را شست یا پاک کرد، تنها چاره شکستن آنهاست. از سوی دیگر با این کار تقاضا برای خرید کوزه‌های تازه بالا می‌رفت و باعث رونق کار استادکاران کوزه‌ گر هم می‌شد و از کسادی بازار و بیکاری آن‌ها جلوگیری می‌کرد.

خلاصه:

در گذشته رسم بوده است که در پایان آتش بازی، اهل خانه و دوستان و خویشاوندان در کنار هم جمع شده و آخرین دانه های شیرین و نباتی مثل تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستانی شان باقی مانده است روی آتش حرارت داده و سپس با نمک متبرک کرده و می خوردند. متاسفانه این رسم هم امروزه منسوخ شده و در بهترین حالت، افراد خانواده در کنار یکدیگر جمع شده و آجیل خریداری شده از مغازه را در کنار هم میل می کنند.

جشن چهارشنبه سوری یکی از کهن ترین و زیبا ترین جشن های ایرانی است که در گذر زمان دستخوش تغییر های زیادی شده و بسیاری از آیین های اصلی و فرعی خود را از دست داده و تبدیل به یک سری آتش بازی های خطر ناک یا مهمانی های خانگی شده است.

تمامی آیین ها و یادمان هایی که مردم ایران در هنگامه های گوناگون بر پا می داشتند و بخشی از آنها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار شده است، با منش ، اخلاق و خرد نیاکان ما در آمیخته بود و در همه آنها، اعتقاد به پروردگار، امید به زندگی، نبرد با اهریمنان و بدسگالان و مرگ پرستان، در قالب نمادها، نمایش ها و آیین های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود.