محل سکونت: نهاوند ، حوالی همدان ، ایران
نهاوند، واقع در جنوب استان همدان توسط رشته کوههای زاگرس احاطه شدهاست. مرکز این شهرستان شهر نهاوند است که از شهرهای تاریخی ایران است.
گویش مردم شهر نهاوند، نهاوندی و باقیمانده زبانهای کهن ایران است که از گویش پهلوی برآمده است؛ اکثر مردم شهرستان نهاوند و روستاهای آن به زبان نهاوندی صحبت میکنند که گویش اول شهرستان نهاوند است.
جمعیت این شهرستان 186,000 نفر است و دارای 4 بخش شامل: بخش مرکزی و خزل و زرین دشت و کیان و 13 دهستان شامل: شعبان- طریق الاسلام- گاماسیاب- فضل - گرین - کیان - سراب - خزل شرقی میباشد.
شهرستان نهاوند با مساحتی در حدود 1460کیلومتر مربع، با مختصات جغرافیایی 34 درجه و1دقیقه طول شرقی در جنوب غربی استان همدان، به فاصله 440کیلومتری جنوب غرب شهر تهران و 160کیلومتری جنوب شهر همدان واقع شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان تویسرکان، از شمال غرب و غرب به استان کرمانشاه، از جنوب و جنوب شرق به استان لرستان و از شرق به شهرستان ملایر محدود می گردد.
وجه تسمیه نهاوند
در طول تاریخ این منطقه دارای نامهای متفاوت و تلفظهای گوناگون را پذیرا بوده است از جلمه (نوح آوند)، (نیماوند)، (اینهاوند)، (ینهاوند)، (نیوهاوند)، (نیاوند) و یا به قول بطلمیوس(نیموآندای).
در عصر مادها، این منطقه را (نهاوند ماد) میگفتند و سلوکیان به واسطه سکونت ملکه( لائودیسه) در این منطقه نام وی را بر این شهر نهادند. ساسانیان به نام (نیماوند) اش میخواندند و پس از تسلط اسلام بر این منطقه، نام (ماه دینار) و (ماه بصره) بر آن نهادند و البته بسیاری از صاحبان فرهنگهای لغات بر این عقیده هستند که نهاوند نام شعبهای از موسیقی است و پردهای از موسیقی است که در نیمههای شب مینواختند.
در نهاوند حدود 30،000 سرباز عربی تحت فرمان نومنان به یك ارتش سونانی حمله كردند كه گفته می شود تعداد آنها 150000 نفر است.نهاوند در جنوب غربی استان همدان در ارتفاع 1704 متر از سطح دریا واقع شده است.از مناطق و شهرهای قدیمی نه تنها در استان همدان بلکه در سراسر ایران، شهرستان نهاوند است. این شهر که قدمت تاریخی بیش از هزاران سال را دارد، امروزه تبدیل به یکی از مسیرهای پر اقبال گردشگری در ایران شده است. درباره شهر نهاوند باید بگوییم که این شهر قبل از ورود اسلام به ایران، پایتخت کل سرزمین ایران بوده است.
این شهر در 100 کیلومتری و در قسمت جنوبی استان همدان قرار گرفته است و دور تا دورش را رشته کوه های بزرگ و سر به فلک کشیده ی زاگرس در بر گرفته است. از لحاظ جغرافیایی نهاوند به شهرهای معروف و مختلفی می رسد. این شهرستان که مرکزش شهری به همین نام است، از قسمت شمال غربی تا غرب به صورت کامل به استان کرمانشاه و از سمت جنوب شرقی تا به شرق هم به صورت کامل به لرستان می رسد. از قسمت شرقی به ملایر و از شمال به تویسرکان می رسد. فاصله ی تقریبی این شهر با تهران از سمت جنوب غربی تهران 440 کیلومتر و از جنوب شهر همدان، 105کیلومتر است. مساحت این شهرستان برابر است با 1535کیلومتر مربع. در ضمن جالب است بدانید که؛ نهاوند دارای خاک غنی و منابع آبی بسیار فراوانی است.
آب و هوای شهرستان نهاوند در همدان بسیار خنک و ملایم است و البته محیط زیستش بسیار سر سبز و زیبا است. در خارج از محوطه داخل شهر نهاوند، آن قدر محیط زیست اطراف زیبا است که در گذر زمان تبدیل به یک جاذبه ی بسیار زیبا و دیدنی شده. در این محوطه، مسیرهای کوهستان زیبا، آبشارهای مختلف، غارهای مختلف، قله ها و انواع مناظر مختلف قرار گرفته است که این شهرستان را بسیار دیدنی و خواستنی کرده است.
این شهر بعد از شهرهای ملایر و همدان به عنوان سومین شهر بزرگ استان همدان شناخته می شود. همچنین این که مردم این شهر بیشتر لک و لر هستند و درصد بسیار کمی از آنان، فارس، ترک و یا کرد هستند. زبانی که نهاوندی ها به آن صحبت می کنند، نوعی از گویش های زبان فارسی است.
تپه باستانی بابا قاسم نهاوند
در 20 کیلومتری جنوب غربی نهاوند، ضلع شمالى روستاى بابا قاسم خرابههای مرتفعی وجود دارد که از قلعه هاى دوره اشکانى بوده است. کاوشهای صورت گرفته در این منطقه طی سالهای گذشته نشان میدهد که این منطقه به عنوان یکی از قدیمی ترین سکونتگاههای بشری بوده که قدمت آن به هفت هزار سال پیش و دوران عصر مفرغ میانی میرسد. کاوشهای اولیه در این تپه اولین بار در سال 1960 توسط فرانسویان صورت گرفته است.
خرابههای موجود در این تپه، به خرابههاى قلعه سرسام گبرى هم شهرت دارد. قسمتى از ساختمانهاى اهالى روستاى بابا قاسم نیز، بر روى بخشى از محدوده این تپه بناشدهاند. همچنین در سال 1369 باستان شناسان میراث فرهنگى، نمونههایی از سفالهای این تپه را جهت آزمایش جمعآوری نمودهاند. ویرانههایی بسیار مرتفع از این قلعه، حکایت از شکوه و جلال و استحکام آنها در دوران باستان دارد.
براى بازدید از این یادگار تاریخ باستان، مىتوان از طریق جاده فرعى نهاوند، به روستاى بابا قاسم منشعب از 8 کیلومترى جاده ورودى این شهرستان از سمت ملایر، اقدام کرد.
تپه گیان
تپه باستانی گیان در 15 کیلومتری شهر نهاوند و دو کیلومتری سراب گیان و چسبیده به روستای دیروز و شهر امروز گیان واقع شده است. تپهای پر از رمز و راز و هیاهوی تاریخی، تپهای که خود به تنهایی بخش اعظمی از تاریخ و تمدن انسان را در ایران به دوش میکشد.تمدن هفت هزار ساله گیان یکی از تمدنهای تاریخی و جزء یکی از چهار نقطهای است که اقوام آریایی برای سکونت خود در ایران برگزیده بودند، این تمدن باستانی نتایج استقرار هفت هزار سال دوره زندگی مردم این منطقه است و از نظر تاریخی یک اثر تاریخی بسیار کهن و ارزشمند است که در پنج طبقه واقع شده است، که این اثر شامل عصر مس سنگ تا عصر مفرق که دوران پیش از تاریخ هستند را شامل میشود. این تپه باستانی تا 50 سال مبنای گاه نگاری در غرب و کشور بوده و مبنای پژوهش پژوهشگران در این منطقه بوده است و اگر چه امروز از بیتوجهی و عدم توجه در حال نابودی است اما چندین هزار سال است که همچنان با خرابههایش ایستاده است تا از تاریخ و تمدن و جایگاهش دفاع کند.تپه ای باستانی به نام گیان در فاصله 2 کیلومتری سراب گیان و در 15 کیلومتری شهر نهاوند قرار گرفته واین بازمانده تاریخ، از مهم ترین های تاریخ ایران و تمدن انسانی در کشورمان است. از لحاظ تاریخی این تپه را 5 سطح طبقه بندی کرده اند که شامل دوره هایی همچون؛ عصر برنز، عصر آهن و عصر سنگ نیز می باشد.
مسجد جامع نهاوند
مسجد تاریخی را در عصر حکومت سلجوقیان ساخته اند و در دوره ی صفویان هم مورد مرمت قرار داده اند.
این مسجد جامع بر دامنه تپهای در مرکز شهر، مجاور بازار و در ضلع شمال غربی میدان قیصریه قرار گرفته است. مسجدی مستطیل شکل به ابعاد 12در 17 مترمربع با ساختار یک ایوانه و ستونهای مکعبی بسیار ضخیم، که طاقهای جناغی و ضربی آن را نگهداری میکند و شبستان مسجد نسبت به سطح خیابان 5/5 متر ارتفاع دارد. بنای اصلی مسجد متعلق به عصر سلجوقیان است که در دوره صفویه هم مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
مسجد فاقد تزئینات خاص است و با مصالح آجر، خشت خام، سنگ لاشه، خاک رس و نوعی ملات به نام لوویی بنا گردیده است. دو کتیبه موجود در مسجد، حاکی از احداث و مرمت بنا در عصر سلجوقی و صوفی است.
خانه شهید قدوسی
این خانه از ابنیه واجد ارزش تاریخی شهر نهاوند میباشد که اهمیت آن بیشتر به جهت حیاط اندرونی زیبای آن و سردرهای ویژه آن میباشد. این خانه تاریخی در بافت قدیمی شهر نهاوند و به نشانی خیابان ابوذر_ کوی حاج خدارحم و در مجاورت مسجد قدیمی حاج خدارحم واقع شده است. این بنا در حال حاضر محل پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری شهر تاریخی نهاوند و همچنین واحد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نهاوند میباشد.
خانه شهید قدوسی دارای دو سردر زیبای ورودی در جبهه شمالی بنا است، که تزئینات زیبایی در هر یک از آنها خودنمایی میکند. که از جمله این تزئینات میتوان به طرحهای هندسی آجری، سرستونهای زیبا، قوسهای چند بخشی و دیگر انواع تزئینات آجری اشاره داشت. مهمترین و زیباترین بخش این بنا بدون شک حیاط اندورنی میباشد، کف این حیاط بعد از مرمت، با آجر و قلوه سنگ پوشیده شده است.تزئینات آجری خفته راسته، مسطح و برجسته، حصیری و همچنین تاقنماهایی با قوسهای نیمدایره، ابرویی و در و پنجرههای متنوع از لحاظ طراحی، از موارد قابل توجه این حیاط میباشد.
موزه حمام حاج آقا تراب
در بافت قدیمی شهر در محله علیآباد و در کوچهای به نام کوی حاج آقا تراب قرار دارد. بنای حمام با وسعت تقریبی 670 متر مربع شامل دو بخش مردانه و زنانه است که هر بخش نیز شامل فضاهای دیگری چون حمام سرد و گرم، هشتی ارتباطی، خزینه و تونخانه را دارا است.این بنا در حال حاضر با نام موزه حمام حاج آقا تراب، به عنوان یکی از مهمترین مراکز گردشگری استان همدان و شهر نهاوند، به معرفی آداب و رسوم حمامهای ایرانی پرداخته است.
مقبره بابا پیره
از جاذبه های تاریخی و دیدنی موجود در نهاوند، مقبره بابا پیره است در واقع یک سردار عرب در جنگ نهاوند بوده و پیکر این سردار را در کوهستان و جایی که امروزه به آن مقبره بابا پیره است به خاک سپرده اند.نعمان ابن مقرن، فرمانده سپاهیان اعراب در جنگ معروف نهاوند بوده که در سال 18 یا 20 هجری قمری در همین جنگ به شهادت رسیده است و پیکر وی را بر صخرههای کوهستانی مشرف به دشتی وسیع به خاک سپردند. این مقبره در روستای قشلاق در هشت کیلومتری جنوب غربی نهاوند و در مسیر جاده نهاوند، کرمانشاه قرار دارد.
مقبره شیخ ابوالعباس احمد ابن محمد ابن فضل نهاوندی
یکی از جاذبه های بسیار دیدنی و تاریخی نهاوند، مقبره شیخ ابوالعباس نهاوندی است که به آن درب شیخ نیز می گویند. این مقبره و آرامگاه تاریخی در محله ای به همین نام قرار گرفته است و در آن یکی از عارفان بسیار معروف قرن 4 هجری یعنی احمد ابن محمد این فضل نهاوندی به خاک سپرده شده است.
این مقبره در محله قدیمی درب شیخ قرار دارد و در مزار شیخ ابوالعباس احمد ابن محمد ابن فضل نهاوندی، از عرفای نامدار تاریخ تصوف ایران در سده چهارم هجری قمری و معاصر با حکومت عضد الدوله دیلمی است. سنگ قبر کنونی حاکی از آن است که بنای فعلی مقبره مربوط به دوره قاجاریه است.
موزه تاریخ و فرهنگ
در فاصله 200 متری مقبره شیخ ابوالعباس نهاوندی در کنار ساختمان فعلی شهراری قرار گرفته است و منتهی به خیابان اصلی(پیروزی) است و در دو طبقه ساخته شده است. این ساختمان دارای اتاقها و سالنهایی است که در ضلع جنوبی و شرقی آنها ایوانهایی تعبیه شده که جلوه خاصی به این ساختمان داده است. این ساختمان در هر دو طبقه دارای پلان معماری یکسانی میباشد. سقف بنای مذکور شیروانی شیبدار بوده و از ویژگیهای این بنا استفاده از تزئینات آجرکاری شده به صورت مدور و چند ضلعی بودن ساختمان با استفاده از تزئینات آجرکاری شده میباشد. موزه از چهار بخش دوران پیش از تاریخ، دوران تاریخی، دوران اسلامی و معاصر تشکیل شده است.
معبد لائودیسه
بقایای این معبد در خیابان فجراسلام قرار دارد. معبد لائودیسه توسط آنتیو خوس یکی از پادشاهان سلوکی برای خواهرش ساخته شده است.
پل زرامین
این پل که در پنج کیلومتری جنوب غربی نهاوند و بر روی رودخانه گاماسیاب قرار گرفته، یادگاری است از دوره قاجاریه
سر آب بند های شهر نهاوند
کلمه سر آب از دو کلمه «سر» و «آب» تشکیل شده که به معنای سرچشمه آب میباشد. در کوهپایههای نهاوند به دلیل آهکی بودن زمین، آب حاصل از باران با انحلال آهک به راحتی در زمین نفوذ میکند و بهصورت چشمه در سطح زمین جاری میشوند که معمولا بسیار پرآبند.
مهمترین این سر آبها در شهرستان نهاوند عبارتند از: سر آب گیان، سر آب گاماسیاب، فارسبان، ملوسان و کنگاور کهنه است.
سر آب گیان
این سر آب جوشان، پر آب و زلال در 21 کیلومتری جنوب غربی نهاوند و در پای کوههای گرو(گرین) از سلسله جبال زاگرس جریان دارد که از جنوب به کوههای گرو و از غرب به املاک روستاهای ظفرآباد و مهینآباد محدود میشود، آبدهی این سراب در حدود 2500 لیتر در ثانیه است که پس از مصارف آشامیدنی و کشاورزی اهالی روستاهای اطراف، مازاد آن به رودخانه گاماسیاب میریزد.
در مسیر این سراب، جنگل طبیعی به وسعت بیش از 100 هکتار شامل: درختان قطور و کهنسال بلوط، چنار، زالزالک(گویچ)، گردو، بید، زبانگنجشگ، گوجه وحشی، داغداغان، آلوچه، مو، انجیر، ون، گلابی و بادامک وحشی به وفور دیده میشود.
سر آب گیان از مراکز مهم گردشگری طبیعی شهر نهاوند و استان همدان است و معمولا علاوه بر مردم استان، همواره پذیرای بسیاری از طبعیت دوستان داخلی و خارجی است
سر آب گاماسیاب
سراب گامسیاب (گاماساب) سرچشمه یکی از طولانیترین رودخانههای کشور است که از دامنه ارتفاعات کوه گرو (مسیر جاده نهاوند به نورآباد لرستان) و در 19 کیلومتری جنوب شرقی نهاوند سرچشمه میگیرد و در امتداد کوه گروه ادامه مییابد و آب رودخانههای متعددی را مانند حرم آب، قلقل رود و خرم رود دریافت میکند و پس از مشروب نمودن مزارع کشاورزی دشت نهاوند به رودخانههای قرهسو و سیمره و در ادامه به کرخه و نهایتا به هورالعظیم میپیوندد.
این رودخانه در استان کرمانشاه به قرهسو، در استان لرستان به سیمره و در استان خوزستان به کرخه موسوم است. آبدهی متوسط این چشمه حدود پنج متر مکعب در ثانیه است و در بالادست این چشمه، غاری طبیعی قرار گرفته، و محوطه اطراف سر آب نیز جنگلکاری شده است.
در مسیر این رود با احداث نیروگاه برق آبی و حوضچههای پرورش ماهی، در تولید برق و پرورش ماهی بهرهبرداری نمودهاند، این چشمه جوشان و پرآب با ویژگیهای خاص طبیعی، یکی از جاذبههای اصلی گردشگری در استان محسوب میشود.
روستا و سر آب فارسبان
در 30 کیلومتری شهرستان نهاوند و 160 کیلومتری همدان و در مسیر همدان جاده آورزمان به طرف روستای فارسبان قرار دارد و دارای 1300 نفر جمعیت است. مهمترین جاذبه طبیعی وضعیت روستا و باغات اطراف آن و سر آب است. از اماکن قدیمی آن حمام کهن روستاست. مهمترین محصولات باغی روستا گردو، آلبالو، گیلاس و غیره است.
سوغات و صنایع دستی
سوغاتی های معروف این شهر عبارتند از: انواع و اقسام مرکبات گوناگون، لبنیات، انواع لواشک و عسل است. از انواع غذاهای سنتی این شهرستان می توان به کله جوش، آبگوشت قورمه سبزی، آش خشکبار، خورش قوره بادمجان و حلیم بادمجان، آش بادمجان، آش ورکواز و آش ترخینه غذاهای محبوب نهاوند هستند.سوغات نهاوند شامل گز آردی ( بادامی، پستهای) _ صنل یا سنل _ کلوا _حلوا گردویی _ گردو _ نقل _ خیارشور _ لبنیات و انواع مرکبات است و صنایع دستی شهرستان نهاوند نیز شامل گلیم، گبه، قالی و فرش است.
نهاوند شهری در استان همدان است که در بخش غربی ایران واقع شده است. مناطق اطراف شهر همدان یکی از پرمصرف ترین تولیدات فرش در ایران است. تقریباً در هر دهکده تولید فرش های منحصر به فرد و ساده و در هر اندازه وجود دارد. کیفیت آن بسیار بالا است و به لطف پشم براق بالا که از آنها استفاده می شود ، فرش ها بسیار بادوام هستند.
بخش اعظم این طرح از شهر مشهور ملایر ، واقع در غرب کشور جمع آوری شده است. فرش های پایدار ، دارای عناصر نقوش عشایری و هندسی بوده و به عنوان فرش های پیشرو تولید شده در این منطقه در رده بندی قرار گرفته اند.
تابلو فرش ها غالباً یک مدالون "برگ مانند" در وسط دارند که دارای گل و شاخه هایی در پس زمینه است. همچنین حاشیه ای با گل و گلدان های معمولی نیز دیده می شود. رنگهای غالب غالباً نوعی رنگ زنگ زنگ مایل به قرمز و بژ با پس زمینه آبی تیره هستند.
از پرآوازه ترین صنایع دستی نهاوند، گلیم، گبه، سفال، منبت، جاجیم، فرش و گیوه است. همچنین این محصولات از محبوب ترین سوغاتی های این شهر هم هستند.
محصولات دامی، کشاورزی و باغی
علاوه بر صنایع دستی، نهاوند سوغاتی های دیگری نیز دارد. نهاوند مملو از باغ های گردو است که اصلی ترین محصول آن است. همچنین مجموعه های پرورش ماهی نیز در اطراف این شهر به وفور وجود دارند که ماهی قزل آلا هم از مهم ترین سوغاتی های نهاوند است.