وبلاگ سرگرمی و دانستنی ها
» باستان شناسی ساسانی منطقه فارس
بناهای تاریخی ساسانی در استان فارس شامل هشت مکان باستانی مختلف است که در سروستان ، بیشاپور و فیروزآباد در جنوب شرقی استان فارس واقع شده اند. این سازه ها با گذشت زمان مستحکم شده اند و کاخ ها و نقشه های شهر را می توان دید که از امپراتوری ساسانیان که از 224 تا 658 پیش از میلاد در سراسر منطقه گسترش یافته است ، دیده می شود.
چشم انداز باستان شناسی ساسانی تحت تأثیر سنت های فرهنگی و آیینی هخامنشی و اشکانیان و رویکردهای معماری و هنری آنها بود. این کشور همچنین تحت تأثیر تعامل فرهنگی با هنر و معماری رومی ، همزمان با آن بود. تأثیر قابل توجه آن در برنامه ریزی شهری ، معماری و رویکردهای هنری در دوره اسلامی قابل توجه است.
باستان شناسی ساسانی منطقه فارس ازمکان باستان شناسی منتخب در سه زمینه منطقه جغرافیایی در فیروزآباد ، بیشاپور و سروستان که همگی در استان فارس در جنوب ایران واقع شده است تشکیل شده است. این مؤلفه ها شامل سازه های استحکام ، کاخ ها ، تکیه گاه ها و بقایای شهر است که قدمت آن به اولین و آخرین لحظه های امپراتوری ساسانیان می رسد که از 224 تا 651 قبل از میلاد در سراسر منطقه امتداد داشته است.
در میان این قلعه ها می توان به قرارگاه نظامی و پایتخت اول بنیانگذار سلسله اردشیر پاپاكان ، و یك شهر و ساختارهای معماری جانشین وی ، حاكم شاپور اول در سروستان ، یك بنای تاریخی با قدمت اوایل دوره اسلامی ، گذار از ساسانیان به اسلامی را نشان داد.چشم انداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس تحت تأثیر سنت های فرهنگی و آیینی هخامنشی و اشکانیان بوده و رویکردهای معماری و هنری آنها را ارجاع می دهد.
قلعه دختر فیروزآباد ساخته اردشیر یکم
قلعه دختر قلعه ای وسیع با یک کاخ بنای تاریخی با ابعاد سلطنتی است که توسط اردشیر یکم قبل از پیروزی قاطع وی علیه آخرین پادشاه اشکانی در سال 224 میلادی ساخته شده است.
تزئینات معماری کاخ و استحکامات بسیار متوسط و با وقار است. دیوارهای بیرونی بر خلاف طاق های قوسی قصر بزرگ بعدی بعداً با طاقچه های کم عمق و دو پله با خط های افقی بیان شده است. اتاق های اصلی ، مانند اتاق های کاخ بعدی در جلگه فیروزآباد ، دارای طاقچه های قوسی عمیق با گوشه های مصری هستند که بدیهی است از مدل های هخامنشی گرفته شده است.
این دژ یک فلات کوهستانی را اشغال کرده که از سه طرف بوسیله تنگه احاطه شده است. این بنا که به عنوان کاخ و قلعه نظامی مورد استفاده قرار می گرفته، به علت تسخیر ناپذیری، قلعه دختر نامیده شده است. قابل ذکر است که الهه آب در ایران باستان که آناهیتا نام داشت اغلب در ساخت قلعه های ایران نقش اساطیری داشته و در نامگذاری آنها نیز بی تاثیر نیست که اغلب بنام قلعه دختر شناخته شده هستند.
قلعه دختر که از لاشه سنگ و گچ دست کوب و ملاط ساروج ساخته شده، 2300 مترمربع زیر بنا دارد و در آن تالاری با چهارده متر مربع مساحت و هجده متر ارتفاع جای گرفته است.
تالار مرکزی این اثر به وسیله فیلپوش هایی به طرحی دایره ای تبدیل شده و دارای گنبدی است که بر روی نقشه ای چهارگوش قرار گرفته است. همچنین دارای گچبری هایی به سبک دوره هخامنشیان در تخت جمشید است.
از ویژگی های دیگر این قلعه داشتن مخزن آب سنگی است که در دل کوه ایجاد کرده‌اند و در مواقع مورد نیاز احتیاجات قلعه را بر طرف می کرده است.
در این بنا پلکانی مارپیچی وجود دارد که در سه تراز متفاوت بر روی نقشه ای مربع شکل قرار گرفته است. حیاط مرکزی و راه پله تالار از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده و در اطراف حیاط اتاق هایی نیز وجود دارد. در این قلعه آثار اتاق هایی تو در تو، اتاقک های نگهبانی، راهرو و مخزن آبی که در کوه حفاری شده، وجود دارد. هم چنین آثار راه های خروجی مخفی نیز در این قلعه دیده می شود. این قلعه دارای یک حصار دفاعی مستحکم است که به طور منظم در برخی قسمت ها جلوتر و در بخش هایی عقب تر ساخته شده است. بطور کلی میتوان گفت که این قلعه از سه طبقه متوالی ساخته شده که با برج پلکانی به هم مرتبط بوده اند. طبقه اول اتاق نگهبانان با برج های مشرف به جهات مختلف با روزنه های خاص و قابلیت تیراندازی از داخل به خارج قلعه و یک آب انبار و دو حلقه چاه مخفی حفاری شده در دل کوه تا عمق رودخانه بود، طبقه دوم از حیاط و تالاری بزرگ تشکیل می شد که محل استراحت نگهبانان و محافظان و بخش مخصوص مهمانان بود و سرای شاهی که با گنبد پوشانده شده بود طبقه سوم را تشکیل میداد.
کاوش های قلعه دختر نشان داده، کمربند دفاعی اصلی دژ که خود دارای بازوهای دفاعی پیش آمده است، ارتفاعی در حدود شش یا هفت متر داشت. در قسمتی از قلعه دهانه غاری دیده می شود که به قول بعضی از محلی ها این غار به کاخ ساسانی در جلگه فیروزآباد راه داشته است که در زمان حمله دشمن به قلعه، محصورین قلعه می توانستند از طریق این غار با شهر ارتباط داشته باشند و بتوانند غذا و نیروی انسانی وارد قلعه کنند.
این قلعه از سه جهت شمال، غرب، جنوب با صخره کوهستانی با ارتفاع غیر قابل نفوذ محصور است و بر هر صخره باروی بلند و برج های دیده بانی ساخته شده و در سمت شرق با فاصله بیش از یک کیلومتر از قلعه، دیوار سنگی مستحکمی کشیده شد تا مانع ورود افراد شود.
تنها راه ورود به این دژ از جنوب قلعه با پلکان امکان پذیر بوده که علاوه بر صخره کوه از چند لایه دیوار و برج تو در تو با نگهبانان مخصوص محافظت می شد.روی بدنه های بیرونی این دژ به منظور ایجاد دید برای نگهبانان، تیرکش های متعددی احداث نموده اند که شکل کلی آنها به صورت دریچه هایی است مستطیل شکل که در قسمت بالای خود دارای طاق هلالی شکل هستند.
معماران رومی مشکل قرار دادن سقفی مدور بر روی بنایی چهار گوش در گوشه ها را با جلو آوردن تدریجی سنگ یا آجرها به شکلی که پیوسته مدور تر می شد، حل کرده اند اما در قلعه دختر فیروزآباد شیوه جدیدی از معماری به کار گرفته شد که همانا استفاده از سکنج در گوشه هاست. این قلعه تماماً از سنگ های درشت ساخته و سنگ های نما، تراشیده شده اند ولی سنگ های پی ها و داخل دیوارها از قلوه سنگ های درشت رودخانه ای تشکیل شده اند.
در کنار دیوار شرقی قلعه دختر محلی وجود دارد که حمامک نامیده میشود. گفته می شود که زمانی به عنوان حمام سلطنتی بوده و چون هم در زمستان و هم در تابستان آب داشته و داخل غار نیز مرطوب بوده است، هوای داخل هیچ گاه سرد نمی شد. اما آثار زیادی داخل غار مشاهده نمی شود که می تواند به خاطر تغییر شکل سریع غار های آهکی باشد. در فصول زمستان و تابستان هوای داخل غار سی درجه می باشد.
برای رفتن به این قلعه از سمت شیراز، بعد رد کردن چند کیلومتر از فرودگاه به پل فسا میرسیم و در آنجا به سمت کوار تغییر مسیر داده و بعد از طی حدود 90 کیلومتر در طبیعت زیبا (دشتهای سرسبز ، کوه ، سد و تونل ) و بعد خارج شدن از تونل ، در داخل دره تنگ آب ، بعد از یک پیچ نسبتا تند به یک ایستگاه تله کابین می رسیم ، در کنار ایستگاه جای پارک ماشین و سرویس بهداشتی قرار دارد.
وقتی اولین نظر شما به قلعه میافتد اولین فکری که به ذهنتان می رسد استفاده از تله کابین است، ولی اینکار معمولا عملی نیست، چون اغلب تعطیل است و شما باید خودتان زحمت بالا رفتن از پله ها را بکشید. شیب صخره سبب شده تا این قلعه در سه سطح ساخته شده شود و شما بعد از بالا رفتن از پله ها از نازلترین سطح آن، از طریق پلکانی مارپیچ که به حیاط اصلی تراس میانی می رسد، میتوانید وارد شوید.
نقش بر جسته اردشیر: روبروی قلعه دختر، در پایین کوه در سمت راست رودخانه تنگاب به سمت فیروزآباد در کوه نقش برجسته ای در ارتفاع چهارمتری از کف رودخانه حجاری شده که در بین مردمان منطقه به نقش رستم تنگاب مشهور است. این نگاره دوم اردشیرساسانی در فیروزآباد است.
اهمیت قلعه دختر پس از تبدیل شدن اردشیر به عنوان پادشاه تمام ایران کاهش یافته و جنگ داخلی پایان یافته است ، به ویژه پس از آنکه کاخ بزرگتر در دشت جایگزین شده است ، استفاده بعدی آن توسط سکه درهم شاپور دوم نشان داده شده است . به نظر می رسد در اواخر امپراطوری ساسانیان دوباره اهمیت یافته است ، هنگامی که آخرین پادشاه بزرگ ، یزدگرد سوم (متوفی 632-51 میلادی) ، سعی کرد مقاومت در برابر حمله به اعراب را در استان وطن خود فارس ترتیب دهد. سکه های مس از نوع یزدگرد در پشت دیواره های قلعه داخلی کاوش شده است
در فاصله کمتر از 1 کیلومتری جنوب قلعه دختر ، اولین امدادرسانی از چندین سنگ نگار سنگ اردشیر یک در ساحل سمت راست دره به تصویر کشیده شده است. در واقع با این تسکین ، اردشیر اول (224-241) سنت ساسانی حک کردن سنگ را تأسیس کرد ، که تا زمان سلطنت خسرو دوم (590-628) شکوفا شد. در امداد ، اهورمزدا ایستاده است و اردوستر را نیز که از آنجا دور می شود ، با واگذاری حلقه حاکمیت به او بر روی یک محراب آتش ، سرمایه گذاری می کند. در پشت اردشیر ولیعهد شاپور و دو شاهزاده دیگر قرار دارند.
بقایای شهر اردشیر خره مهمترین باقیمانده ساسانیان در دشت فیروزآباد است. براساس این کتاب ، کارنامه اردشیر پاپاکان ، قسمت اصلی دشت فیروزآباد قبل از تأسیس اردشیر خورهه باتلاقی بود که توسط اردشیر تخلیه شد و زمین را برای ساخت شهر آماده می کرد. با ایجاد سیستم اختصاص اراضی و انتقال آب از رودخانه تنگ-آب ، فعالیت های کشاورزی در دشت توسعه یافت. طرح شهر قدیمی شامل بخش های مختلفی همچون خیابان ها ، بخش های مسکونی عمومی و بخش مرکزی مذهبی و اداری بود.
به دلیل شباهت سبک معماری آن با کاخ قلعه دختر ، بدون شک متعلق به زمان اردشیر است. این کاخ قلعه دختار پیروی کرده و آن را بهبود بخشیده است.با ارتفاع حدود 6.70 متر و عرض آن در شانه های بیش از 2 متر ، تندیس یادبود شاپور اول را می توان چشمگیرترین مجسمه بکر موجود در دوره ساسانیان (224-652) دانست. از استالاگمیت بزرگی که در محل تشکیل شده است حک شده است. این غنی از جزئیات است و از هر طرف با مراقبت و توجه فوق العاده مجسمه سازی شده است.
گنبد مدور این قلعه شاهکار معماری ایران باستان است. ابتکار معماران آن در استفاده از فیل گوش ها و سه گوش ها برای تحمل وزن این گنبد بسیار جالب توجه و چشمگیر است.بزرگی بنای این قلعه، مبهوت کننده است و دیوارهای بلند آن با تمام تخریبی که صورت گرفته، هنوز باشکوه است.اردشیر ساسانی احتمالاً این قلعه را در اواخر دوران اشکانیان و زمانی که هنوز بر اردوان پنجم، آخرین شاه اشکانیان، خروج نکرده بود ساخته است.
